Son Zamanlarda özellikle kamuda istihdam edilen iş güvenliği uzmanlarının görevlendirme ve ücret ödeme konularında önemli soru işaretleri olduğu görülmektedir. Maliye Bakanlığının bu kapsamda iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi görevlendirmesi yapan kamu kurumlarına gönderdiği görüş yazısı iyice kafaları karıştırmış durumdadır. Aslında uzmanlar ve konuya vakıf olanlar açısından bir karışıklık söz konusu olmasa da kamuda işveren/işveren vekili konumunda olan yöneticiler ile İSG hizmetleri karşılığı ücret ödeme konumunda olan yöneticiler bu çelişkiyi daha çok yaşamaktadır. Yaşanan bu çelişkiden elbette en çok etkilenen kişiler görevlendirilen uzmanlar olmaktadır.
30 Haziran 2016 tarihinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun yürürlüğe girmesiyle, 4857 Sayılı İş Kanununun İş Güvenliği konularını içeren “2, 4, 7, 25, 63, 69, 71, 77, 78, 79, 80, 81, 83, 84, 85, 86,87, 88, 89, 95, 98, 105, Geçici Madde 2” maddeleri mülga olmuş, yani yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak bizi bugünlerde en çok ilgilendiren 4857 Sayılı İş Kanununun İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini düzenleyen 81. Maddesi.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 6. Maddesinde “Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren, Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir” denilmektedir.
Kamuda Sadece 657’liler Çalışmıyor!
Ancak 38. maddede ise 6 madenin, 4857 sayılı İş Kanununun mülga 81 inci maddesi kapsamında çalışanlar hariç kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 1.7.2017 tarihinde yürürlüğe gireceği belirtilmiştir. Bu şartlarda kamu kurumlarında uzman çalıştırılacak mı ve bu hizmet karşılığında İSG ücreti ödenecek mi?
Bu sorunun cevabını verebilmek için 38. Maddenin hariç tuttuğu 4587’nin mülga 81 maddesine bakmamız lazım. Mülga 81. Maddede “işverenler, devamlı olarak en az elli işçi çalıştırdıkları işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, işçilerin ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla, işyerindeki işçi sayısı, işyerinin niteliği ve işin tehlike sınıf ve derecesine göre;
c) Sanayiden sayılan işlerde iş güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle, yükümlüdürler.
İşverenler, bu yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, bünyesinde çalıştırdığı ve bu maddeye dayanılarak çıkarılacak yönetmelikte belirtilen vasıflara sahip personel ile yerine getirebileceği gibi, işletme dışında kurulu ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak da yerine getirebilir. Bu şekilde hizmet alınması işverenin sorumluklarını ortadan kaldırmaz” denilmektedir.
Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda, kamu kurumlarının İl/ İlçe Müdürlükleri ile bağlı kurum ve kuruluşlarında 4857 Sayılı İş Kanununa tabi 50 ve daha fazla çalışanın bulunduğu işyerinde İş Güvenliği Uzmanı ve İş yeri Hekimi çalıştırılması gerekmektedir.
Örnek 1
Bir İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünde toplam 150 kişi çalışıyor olsun. Bunlardan 50 tanesi 657’ye 100 tanesi de 4857’ ye tabi çalışan olsun. Burada kamu kurumu da olsa uzman çalıştırma zorunluluğu vardır ve uzmanlar ücretlerini genel bütçeye tahsis edilen ilgili ödeme kaleminden alırlar.
Örnek 2
Bir İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünde 70 çalışan olsun. Bunların 50’si 657, 20 tanesi de 4857 sayılı yasaya tabi çalışıyor olsun. Bu durumda bu kurum uzman görevlendirme hariç tüm İSG hizmetlerinin sunumundan sorumludur. Yani uzman çalıştırsa da ücret ödeme noktasında sorun yaşanabilir. Çünkü Maliye Bakanlığının görüşleri de zorunluluğu olmayan bir pozisyonda eleman çalıştırılıp ücret ödenemez noktasındadır. Uzman isterse görev alabilir, ancak İSG hizmet ücreti ödenmesi mevzuata göre mümkün olmaz.
Örnek 3
Bir Kamu görevlisi İş Güvenliği Uzmanı 2 ayrı İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinde Görevlendirilmiş olsun. Bu ilçelerden birinde 4857’ye tabi çalışan sayısı 15 iken diğerinde 60 olsun. Bu durumda İlgili uzman her iki kurumla da sözleşme imzalamasına karşın 50 den fazla 4857’ye tabi çalışanı olan ilçeden ücretini tam alarak diğer ilçeden herhangi bir ücret almaması uygun olacaktır. Burada bizim görüşümüz, Milli Eğitim Bakanlığı çalışanlarından 4857’ ye tabi olanlar farklı kurumlarda da olsa Milli Eğitim Bakanlığı bir bütün olarak göz önüne alındığında yapılan sözleşmeler karşılığında toplamda 50 kişi olarak düşünülüp ücret ödemesi yapılmalıdır.
Örnek 4
Bir İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünde Toplam 120 kişi olsun. Bunların 45 tanesi 657,75 tanesi de 4857’ye tabi çalışan olsun. Ancak 4857’ ye tabi çalışanların da 15 tanesi sürekli işçi,25 tanesi ücretli öğretmen,35 tanesi de İŞKUR kapsamında çalışan olsun. Burada farklı sicil numaralarıyla çalışma söz konusudur. Yani üç ayrı sicil numarası ve hiçbirisi de 50 den fazla değil. Bu durumda farklı sigorta sicil numarasına sahip ancak aynı işverene bağlı 4857’ye tabi çalışanlar olduğu için uzman görevlendirme ve ücret ödenmesi durumu nasıl değerlendirilmelidir? Bu konuda bizim görüşümüz her ne kadar farklı sicil numaralarına bağlı çalışılıyor olsa da tüm sicil numaraları aynı işyeri dolayısıyla aynı işverene bağlıdır. Bundan dolayı 4857’ye tabi toplam çalışan sayısı 50’yi geçtiği için uzman görevlendirilmeli ve ücreti de ödenmelidir.
İSG+KÂTİP Faktörü
Zaten Uzman görevlendirme zorunluluğu 657’ye tabi çalışanlar da İSG+KÂTİP üzerinde görünmemekte ve sözleşmeye dâhil edilmemektedir. Bundan dolayı kamu personeli üzerinde 5B formu ile yapılan uzmanlık sözleşmeleri geçerli olmasına karşın ücret ödenmemektedir. Burada sözleşmeyi yapan C veya B sınıfı uzmanlar sertifika sınıfını yükseltmek için gerekli çalışma sürelerini doldurmuş olmak dışında tüm sorumlulukları üstlenmelerine karşın ücret alamamaktadır. Bu konu anayasanın angarya iş yaptırılamaz maddesine göre ücret alınır gibi görünse de eğer görevlendirme uzmanın kendi isteğiyle yapılmış ve herhangi bir zorlama yoksa hukuken de bir hak iddia edemeyeceği görülmektedir.
Maliye Bakanlığının Enerji Piyasası Kurumuna gönderdiği 14.11.2016 tarih ve 9283 sayılı, Ek Ödeme konulu yazısında yukarıda anlattıklarımıza muhalif bir durum olmayıp 50 den az 4857’ye tabi çalışanı olan kamu kurum ve kuruluşlarında uzman görevlendirme zorunluluğunun 01.07.2017’ye ertelendiği vurgulanarak, zorunlu olmayan bir görevlendirme yaparak ücret ödenemeyeceği görüşü belirtilmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığı’ndaki İş Güvenliği Uzmanlarının İşi Çok Daha Zor
Özellikle Milli Eğitim Bakanlığında görevli İş Güvenliği Uzmanı açısından bakıldığında başka hiçbir kurumda olmayan bir iş yükünün olduğu görülecektir. Örneğin 100 çalışanı olan bir okulda en az 1000 öğrenci ve günlük en az 200-300 veli ve ziyaretçi olmaktadır. Burada sözleşme imzalayan bir uzman 100 kişiye değil fiilen 1000’den fazla bireye İSG hizmeti sunmak durumunda kalacaktır. Böyle bir durumda bugün büyük riskler alarak fedakârlık yapan İş Güvenliği Uzmanlarına 50 çalışan şartı getirilmesi ve ücret konusunda sorunlar çıkarılması hiç de etik değildir.
30 Haziran 2016 tarihinde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun yürürlüğe girmesiyle, 4857 Sayılı İş Kanununun İş Güvenliği konularını içeren “2, 4, 7, 25, 63, 69, 71, 77, 78, 79, 80, 81, 83, 84, 85, 86,87, 88, 89, 95, 98, 105, Geçici Madde 2” maddeleri mülga olmuş, yani yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak bizi bugünlerde en çok ilgilendiren 4857 Sayılı İş Kanununun İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini düzenleyen 81. Maddesi.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 6. Maddesinde “Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren, Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir” denilmektedir.
Kamuda Sadece 657’liler Çalışmıyor!
Ancak 38. maddede ise 6 madenin, 4857 sayılı İş Kanununun mülga 81 inci maddesi kapsamında çalışanlar hariç kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 1.7.2017 tarihinde yürürlüğe gireceği belirtilmiştir. Bu şartlarda kamu kurumlarında uzman çalıştırılacak mı ve bu hizmet karşılığında İSG ücreti ödenecek mi?
Bu sorunun cevabını verebilmek için 38. Maddenin hariç tuttuğu 4587’nin mülga 81 maddesine bakmamız lazım. Mülga 81. Maddede “işverenler, devamlı olarak en az elli işçi çalıştırdıkları işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, işçilerin ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla, işyerindeki işçi sayısı, işyerinin niteliği ve işin tehlike sınıf ve derecesine göre;
- a) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturmakla,
c) Sanayiden sayılan işlerde iş güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle, yükümlüdürler.
İşverenler, bu yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, bünyesinde çalıştırdığı ve bu maddeye dayanılarak çıkarılacak yönetmelikte belirtilen vasıflara sahip personel ile yerine getirebileceği gibi, işletme dışında kurulu ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak da yerine getirebilir. Bu şekilde hizmet alınması işverenin sorumluklarını ortadan kaldırmaz” denilmektedir.
- Madde hariç tutulduğuna göre bu maddeye uygun olan kamu veya özel tüm işyerleri İGU ve İH çalıştırması gerekli olduğu sonucuna varılmaktadır. Bu maddenin c fıkrasında sanayiden sayılan işler olarak nitelendirilse de 6331 sayılı yasa sanayi, özel, kamu ayrımı yapmaksızın tüm çalışanları kapsadığı için bu ifadenin çalışanların olduğu her yer olarak anlaşılması gerektiği kanaatindeyiz.
Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda, kamu kurumlarının İl/ İlçe Müdürlükleri ile bağlı kurum ve kuruluşlarında 4857 Sayılı İş Kanununa tabi 50 ve daha fazla çalışanın bulunduğu işyerinde İş Güvenliği Uzmanı ve İş yeri Hekimi çalıştırılması gerekmektedir.
Örnek 1
Bir İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünde toplam 150 kişi çalışıyor olsun. Bunlardan 50 tanesi 657’ye 100 tanesi de 4857’ ye tabi çalışan olsun. Burada kamu kurumu da olsa uzman çalıştırma zorunluluğu vardır ve uzmanlar ücretlerini genel bütçeye tahsis edilen ilgili ödeme kaleminden alırlar.
Örnek 2
Bir İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünde 70 çalışan olsun. Bunların 50’si 657, 20 tanesi de 4857 sayılı yasaya tabi çalışıyor olsun. Bu durumda bu kurum uzman görevlendirme hariç tüm İSG hizmetlerinin sunumundan sorumludur. Yani uzman çalıştırsa da ücret ödeme noktasında sorun yaşanabilir. Çünkü Maliye Bakanlığının görüşleri de zorunluluğu olmayan bir pozisyonda eleman çalıştırılıp ücret ödenemez noktasındadır. Uzman isterse görev alabilir, ancak İSG hizmet ücreti ödenmesi mevzuata göre mümkün olmaz.
Örnek 3
Bir Kamu görevlisi İş Güvenliği Uzmanı 2 ayrı İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinde Görevlendirilmiş olsun. Bu ilçelerden birinde 4857’ye tabi çalışan sayısı 15 iken diğerinde 60 olsun. Bu durumda İlgili uzman her iki kurumla da sözleşme imzalamasına karşın 50 den fazla 4857’ye tabi çalışanı olan ilçeden ücretini tam alarak diğer ilçeden herhangi bir ücret almaması uygun olacaktır. Burada bizim görüşümüz, Milli Eğitim Bakanlığı çalışanlarından 4857’ ye tabi olanlar farklı kurumlarda da olsa Milli Eğitim Bakanlığı bir bütün olarak göz önüne alındığında yapılan sözleşmeler karşılığında toplamda 50 kişi olarak düşünülüp ücret ödemesi yapılmalıdır.
Örnek 4
Bir İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünde Toplam 120 kişi olsun. Bunların 45 tanesi 657,75 tanesi de 4857’ye tabi çalışan olsun. Ancak 4857’ ye tabi çalışanların da 15 tanesi sürekli işçi,25 tanesi ücretli öğretmen,35 tanesi de İŞKUR kapsamında çalışan olsun. Burada farklı sicil numaralarıyla çalışma söz konusudur. Yani üç ayrı sicil numarası ve hiçbirisi de 50 den fazla değil. Bu durumda farklı sigorta sicil numarasına sahip ancak aynı işverene bağlı 4857’ye tabi çalışanlar olduğu için uzman görevlendirme ve ücret ödenmesi durumu nasıl değerlendirilmelidir? Bu konuda bizim görüşümüz her ne kadar farklı sicil numaralarına bağlı çalışılıyor olsa da tüm sicil numaraları aynı işyeri dolayısıyla aynı işverene bağlıdır. Bundan dolayı 4857’ye tabi toplam çalışan sayısı 50’yi geçtiği için uzman görevlendirilmeli ve ücreti de ödenmelidir.
İSG+KÂTİP Faktörü
Zaten Uzman görevlendirme zorunluluğu 657’ye tabi çalışanlar da İSG+KÂTİP üzerinde görünmemekte ve sözleşmeye dâhil edilmemektedir. Bundan dolayı kamu personeli üzerinde 5B formu ile yapılan uzmanlık sözleşmeleri geçerli olmasına karşın ücret ödenmemektedir. Burada sözleşmeyi yapan C veya B sınıfı uzmanlar sertifika sınıfını yükseltmek için gerekli çalışma sürelerini doldurmuş olmak dışında tüm sorumlulukları üstlenmelerine karşın ücret alamamaktadır. Bu konu anayasanın angarya iş yaptırılamaz maddesine göre ücret alınır gibi görünse de eğer görevlendirme uzmanın kendi isteğiyle yapılmış ve herhangi bir zorlama yoksa hukuken de bir hak iddia edemeyeceği görülmektedir.
Maliye Bakanlığının Enerji Piyasası Kurumuna gönderdiği 14.11.2016 tarih ve 9283 sayılı, Ek Ödeme konulu yazısında yukarıda anlattıklarımıza muhalif bir durum olmayıp 50 den az 4857’ye tabi çalışanı olan kamu kurum ve kuruluşlarında uzman görevlendirme zorunluluğunun 01.07.2017’ye ertelendiği vurgulanarak, zorunlu olmayan bir görevlendirme yaparak ücret ödenemeyeceği görüşü belirtilmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığı’ndaki İş Güvenliği Uzmanlarının İşi Çok Daha Zor
Özellikle Milli Eğitim Bakanlığında görevli İş Güvenliği Uzmanı açısından bakıldığında başka hiçbir kurumda olmayan bir iş yükünün olduğu görülecektir. Örneğin 100 çalışanı olan bir okulda en az 1000 öğrenci ve günlük en az 200-300 veli ve ziyaretçi olmaktadır. Burada sözleşme imzalayan bir uzman 100 kişiye değil fiilen 1000’den fazla bireye İSG hizmeti sunmak durumunda kalacaktır. Böyle bir durumda bugün büyük riskler alarak fedakârlık yapan İş Güvenliği Uzmanlarına 50 çalışan şartı getirilmesi ve ücret konusunda sorunlar çıkarılması hiç de etik değildir.