Teknolojinin gelişmesi ile makinaların kullanımından daha çok istifade edilmeye ve insan kas gücüne duyulan ihtiyaç azalmaya başlamıştır. İnşaat, maden, yol yapımı gibi yapı işlerinde, kaldırma, yükleme ve üretim gibi imalat işlerinde makinalar yaygın olarak kullanılmaktadır.
İş makinaların kullanımının artmasına paralel olarak bu makinaları kullanacak nitelikli elamana olan ihtiyaçta aynı oranda artmıştır.
Bu sebeple yasa koyucumuz çalışanların mesleki eğitme sahip olmalarını ve gerekli niteliklere sahip olmayan kişilerin iş makinası kullanmaması gerektiğini ön görmüştür. Bu bağlamda 6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanununda tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alacak işlerde çalışanların mesleki eğitimi olmadan çalışmamaları veya çalıştırılmamaları hükme bağlanmıştır. Gene aynı kanunun ilgili maddelerinde ve yönetmeliklerinde özel risk taşıyan iş ekipmanlarının uzman kişilerce kullanılması gerektiği belirtilmiştir.
Yasa koyucunun gerekli yasal düzenlemeleri yapmasına karşılık yürürlükte olan yasalar topluma yeteri kadar özümsetilememekte ve uygulanamamaktadır. Gerekli özümsenme için gerekli olan eğitim ve öğretim yapılanması yetersiz ve eksik durumdadır. Bu sebeple de çalışma hayatının gerek duyduğu sayıda ve nitelikte ara elaman yetişmemektedir. Bahsi geçen nitelikli elamanların yetersizliği nedeniyle işverenler vasıfsız elamanları kendi bünyelerinde yetiştirerek istihdam etmeye çalışmaktadır. Gerekli eğitimi almadan, ustalarında gördükleri kadar öğrenerek çalışmaya başlayan elamanların kullandıkları makinalarda doğal olarak ciddi, uzuv kayıplı veya ölümle sonuçla bilen kazalar meydana gelmektedir.
Çalışma hayatında kullanılan iş makinaları çok geniş bir yelpazeye sahiptir. Küçük el aletlerinden devasa
makinalara kadar bütün iş makinalarını o makinalar ile ilgili gerekli eğitimi almış kişiler tarafından kullanılması gerekmektedir. Bu doğrultuda bu yazıda bahsedilecek iş makinası kullanma belgesi de (iş makinası operatörlük belgesi) mesleki eğitim altında değerlendirilmesi gereken bir konudur.
Açıklandığı üzere ülkemizde mesleki eğitimin tam olarak yerleşemediğinden dolayı yasa koyucu öncelikli ve kaza riski yüksek konularda özel düzenleme yapma ihtiyacı hissetmiştir. Bu özel düzenlemelerden biriside forklift, loder veya vinç gibi kendinden hareketli ve motorlu iş makinalarının operatörlerinin geçerli bir belgeye sahip olma zorunluluğudur.
SGK tarafından yayınlanan (2013 yılında sonuçlanan) “İş Kazası ve Meslek Hastalıkları” istatistiklerine göre bir yılda yaşanan iş kazaları yaklaşık dörtte biri tesis ve makine operatörlerinin başına gelmiştir. Bu tablodandı anlaşılacağı üzere bu konuda özel düzenlenme yapılması yerinde bir uygulama olmuştur.
*5510 Sayılı Kanunun 4-1/a Maddesi Kapsamında İş Kazası Geçirenler ile İş Kazasından Dolayı Ölenlerin Meslek Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2013, Tablo 3.27
İş Makinesi Kullanma(Operatör) Belgesi Yasal Dayanağı
İş makinası kullanacak kişilerin sahip olması gereken operatör belgelerinin yasal dayanağı 6331 sayılı İş sağlığı ve Güvenliği Kanunun mesleki eğitim hükmüdür. Bu genel hükmün yanında iş makinası operatör belgesinin veriliş usulü ve bu konu ile ilgili tanımlar 2918 sayılı Karayolları Trak kanununda yer almaktadır.
Bu dayanakla mesleki eğitimin altında yer alan operatör belgeleri için Mesleki Eğitim Kurulu çerçeve
programlar hazırlayarak hangi ekipmanlar için eğitim verileceğini ve operatör belgesi düzenleneceğini
belirlemektedir.
Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Çalışanların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik kapsamında iş makinası kullanma operatörlük belgesi birçok kuruluşun tarafından verilebilmektedir. Verilen operatör belgelerinin geçerli olabilmesi için ise verilen belgelerin milli eğitim bakanlığı tarafından onaylanması gerekmektedir. Bu sebeple pratikte operatör belgeleri Milli Eğitim Bakanlığı tarafında yetkilendirmiş özel sürücü kursları tarafından 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu 42. Maddesine dayanılarak verilmektedir.
Bahsi geçen mevzuatın detayları aşağıda belirtilmiştir;
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği kanunun 30. maddesine göre çıkarılan İş Ekipmanlarının Kullanımında
Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin madde 6, Ek II(2.1)’de; “Kendinden hareketli iş ekipmanları, bu ekipmanların güvenli kullanımı ile ilgili uygun eğitim almış çalışanlar tarafından kullanılır.” denilmektedir.
6331 sayılı kanunun 17/3. maddesinde “tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz”
Bu maddeye göre çıkarılmış olan Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Çalışanların Mesleki Eğitimlerine Dair
Yönetmeliğin 5. ve 6. maddelerinde çalışanların işe alınmadan önce mesleki eğitime tabi tutulmaları ve
fiilen bu işlerde çalışacakların bu eğitimlerini belgelendirmeleri gerektiği belirtilmiştir.
Aynı yönetmeliğin 6. maddesinde hangi belgelerin geçerli olduğu sayılmıştır.
Geçerli belgelerden bazıları;
Sürücü sertifikaları, sınıfına uygun sürücü belgelerine dönüştürülmedikçe sahiplerine karayolunda araç
kullanma yetkisi vermez. Sürücü sertikasını sürücü belgesine dönüştürmeden karayolunda araç kullandığı tespit edilen sürücülere ve bu kişilere araç kullandıran araç sahiplerine de tescil plakası üzerinden aynı miktarda idari para cezası verilir” denilmektedir.
Bazı Tanımlar
İş makineleri: (Değişik: 17/10/1996 – 4199/1 md.) Yol inşaat makineleri ile benzeri tarım, sanayi, bayındırlık, milli savunma ile çeşitli kuruluşların iş ve hizmetlerinde kullanılan; iş amacına göre üzerine çeşitli ekipmanlar monte edilmiş; karayolunda insan, hayvan, yük taşımasında kullanılamayan motorlu araçlardır.
Motorlu taşıt sürücüsü sertifikası: (Ek: 12/7/2013-6495/13 md.) Teorik ve uygulamalı sınavlarda başarı gösteren sürücü adaylarına verilen belgedir.
Sürücü belgesi: (Ek: 12/7/2013-6495/13 md.) Bu Kanunda belirtilen motorlu araçların sürülmesine yetki veren belgedir.
Operatörlük Belgesini Alınması Gereken İş Makineleri
Kendinden hareketli ve özel risk taşıyan bütün iş makinalarının operatörlerinin o makinaları kullanmayı
bildiklerini gösterir belgeleri olmak zorundadır. Bu genel kural ışığında işyeri bünyesinde bulunan ve
operatörünün işinin çoğunluğunu o makinada geçirdiği kendinden hareketli iş makinaları kullanacak kişilerin operatör belgesi olması gerekmektedir.
Örnek vermek gerekirse bir saç işleme fabrikasında tezgâh operatörü olarak çalışan bir işçinin makineye malzeme yüklemek için arada bir tavan vinci kullanması için metal işinde çalışır bir mesleki eğitim belgesi olması yeterli iken, Tersanede gemiye vinç vasıtası ile konteyner yükleyen çalışanın vinç kullanma operatör belgesi olması gerekmektedir.
Gene bir fabrikada trans palet ile tezgahlar arası malzeme taşıyan çalışana yapacağı işe uygun mesleki eğitim yeterli iken aynı fabrikanın depo bölümünde forklift kullanan çalışana mesleki eğitimin yanında forklift operatör belgesi gerekmektedir.
İşletmeler il mesleki eğitim kurulunun belirlediği konularda eğitim alarak belge düzenletebilmektedirler.
Operatörlük belgesi alınacak iş makinaları:
“G” Sınıfı Sürücü Belgesi İle Operatör Belgesi İlişkisi
Karayolları Trak Kanunu kapsamında “B”, “C”, “D” veya “E” sınıfı sürücü belgelerine sahip kişiler, iş makinası operatörlük belgesine sahip olmaları halinde sahip oldukları iş makinası kullanma belgelerini kendi sürücü belgelerine “G” sınıfı olarak işletebilirler. İş makinasının karayoluna çıkabilmesi için karayoluna çıkarılacak iş makinasının operatörünün sürücü belgesine işletilmiş olması gerekmektedir.
Kullanılan iş makinesi ile karayoluna çıkılmayacak sadece depo, şantiye, fabrika içerisinde kullanacak ise sürücü belgesine işletilmesine gerek yoktur. Bu durumda iş makinası kullanma belgesinin, operatörünün özlük dosyanızda olması yeterlidir.
Sendikalar, Meslek Odaları veya Eğitim Amaçlı Faaliyet Gösteren Dernekler Operatör Belgesi Verebilir Mi?
İşçi, işveren sendikaları, meslek odaları veya eğitim amaçlı faaliyet gösteren dernekler iş makinası kullanılması ile ilgili eğitim verme hakkına sahiptirler. Bu kuruluşlar milli eğitim bakanlığının ilgili birimleri ile protokol yapmaları sonucunda, sınavları milli eğitim bakanlığı tarafından yapılmak suretiyle iş makinası kullanma operatör belgesi verebilirler.
Hali hazırda var olan bir belgenin geçerli olup olmadığının anlaşılması için il veya ilçe milli eğitim müdürlüğünün onayının bulunması gerekmektedir.
Kaynak :
İş makinaların kullanımının artmasına paralel olarak bu makinaları kullanacak nitelikli elamana olan ihtiyaçta aynı oranda artmıştır.
Bu sebeple yasa koyucumuz çalışanların mesleki eğitme sahip olmalarını ve gerekli niteliklere sahip olmayan kişilerin iş makinası kullanmaması gerektiğini ön görmüştür. Bu bağlamda 6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanununda tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alacak işlerde çalışanların mesleki eğitimi olmadan çalışmamaları veya çalıştırılmamaları hükme bağlanmıştır. Gene aynı kanunun ilgili maddelerinde ve yönetmeliklerinde özel risk taşıyan iş ekipmanlarının uzman kişilerce kullanılması gerektiği belirtilmiştir.
Yasa koyucunun gerekli yasal düzenlemeleri yapmasına karşılık yürürlükte olan yasalar topluma yeteri kadar özümsetilememekte ve uygulanamamaktadır. Gerekli özümsenme için gerekli olan eğitim ve öğretim yapılanması yetersiz ve eksik durumdadır. Bu sebeple de çalışma hayatının gerek duyduğu sayıda ve nitelikte ara elaman yetişmemektedir. Bahsi geçen nitelikli elamanların yetersizliği nedeniyle işverenler vasıfsız elamanları kendi bünyelerinde yetiştirerek istihdam etmeye çalışmaktadır. Gerekli eğitimi almadan, ustalarında gördükleri kadar öğrenerek çalışmaya başlayan elamanların kullandıkları makinalarda doğal olarak ciddi, uzuv kayıplı veya ölümle sonuçla bilen kazalar meydana gelmektedir.
Çalışma hayatında kullanılan iş makinaları çok geniş bir yelpazeye sahiptir. Küçük el aletlerinden devasa
makinalara kadar bütün iş makinalarını o makinalar ile ilgili gerekli eğitimi almış kişiler tarafından kullanılması gerekmektedir. Bu doğrultuda bu yazıda bahsedilecek iş makinası kullanma belgesi de (iş makinası operatörlük belgesi) mesleki eğitim altında değerlendirilmesi gereken bir konudur.
Açıklandığı üzere ülkemizde mesleki eğitimin tam olarak yerleşemediğinden dolayı yasa koyucu öncelikli ve kaza riski yüksek konularda özel düzenleme yapma ihtiyacı hissetmiştir. Bu özel düzenlemelerden biriside forklift, loder veya vinç gibi kendinden hareketli ve motorlu iş makinalarının operatörlerinin geçerli bir belgeye sahip olma zorunluluğudur.
SGK tarafından yayınlanan (2013 yılında sonuçlanan) “İş Kazası ve Meslek Hastalıkları” istatistiklerine göre bir yılda yaşanan iş kazaları yaklaşık dörtte biri tesis ve makine operatörlerinin başına gelmiştir. Bu tablodandı anlaşılacağı üzere bu konuda özel düzenlenme yapılması yerinde bir uygulama olmuştur.
*5510 Sayılı Kanunun 4-1/a Maddesi Kapsamında İş Kazası Geçirenler ile İş Kazasından Dolayı Ölenlerin Meslek Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2013, Tablo 3.27
İş Makinesi Kullanma(Operatör) Belgesi Yasal Dayanağı
İş makinası kullanacak kişilerin sahip olması gereken operatör belgelerinin yasal dayanağı 6331 sayılı İş sağlığı ve Güvenliği Kanunun mesleki eğitim hükmüdür. Bu genel hükmün yanında iş makinası operatör belgesinin veriliş usulü ve bu konu ile ilgili tanımlar 2918 sayılı Karayolları Trak kanununda yer almaktadır.
Bu dayanakla mesleki eğitimin altında yer alan operatör belgeleri için Mesleki Eğitim Kurulu çerçeve
programlar hazırlayarak hangi ekipmanlar için eğitim verileceğini ve operatör belgesi düzenleneceğini
belirlemektedir.
Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Çalışanların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik kapsamında iş makinası kullanma operatörlük belgesi birçok kuruluşun tarafından verilebilmektedir. Verilen operatör belgelerinin geçerli olabilmesi için ise verilen belgelerin milli eğitim bakanlığı tarafından onaylanması gerekmektedir. Bu sebeple pratikte operatör belgeleri Milli Eğitim Bakanlığı tarafında yetkilendirmiş özel sürücü kursları tarafından 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu 42. Maddesine dayanılarak verilmektedir.
Bahsi geçen mevzuatın detayları aşağıda belirtilmiştir;
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği kanunun 30. maddesine göre çıkarılan İş Ekipmanlarının Kullanımında
Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin madde 6, Ek II(2.1)’de; “Kendinden hareketli iş ekipmanları, bu ekipmanların güvenli kullanımı ile ilgili uygun eğitim almış çalışanlar tarafından kullanılır.” denilmektedir.
6331 sayılı kanunun 17/3. maddesinde “tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz”
Bu maddeye göre çıkarılmış olan Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Çalışanların Mesleki Eğitimlerine Dair
Yönetmeliğin 5. ve 6. maddelerinde çalışanların işe alınmadan önce mesleki eğitime tabi tutulmaları ve
fiilen bu işlerde çalışacakların bu eğitimlerini belgelendirmeleri gerektiği belirtilmiştir.
Aynı yönetmeliğin 6. maddesinde hangi belgelerin geçerli olduğu sayılmıştır.
Geçerli belgelerden bazıları;
- 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununa göre verilen diploma, bitirme belgesi, yetki belgesi, sertifika, bağımsız işyeri açma belgesi, kalfalık, ustalık ve usta öğreticilik belgelerinden birisi,
- Millî Eğitim Bakanlığı veya Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yetkilendirilen kurumlarca verilen operatör belgesi ve sürücü belgesi,
- Kuruluş kanunlarında veya ilgili kanunlarca yetkilendirilmiş kamu kurum ve kuruluşları tarafından düzenlenen eğitim faaliyetleri sonucunda verilen belgeler,
- Meslekî Yeterlilik, Sınav ve Belgelendirme Yönetmeliği kapsamında verilen meslekî yeterlilik belgeleridir.
- 2918 sayılı Karayolları Trak kanununda Sürücü adaylarının sınavları ile sürücü belgelerinin verilmesi esasları başlıklı 42. maddesinde (Değişik: 12/7/2013-6495/18 md.)
Sürücü sertifikaları, sınıfına uygun sürücü belgelerine dönüştürülmedikçe sahiplerine karayolunda araç
kullanma yetkisi vermez. Sürücü sertikasını sürücü belgesine dönüştürmeden karayolunda araç kullandığı tespit edilen sürücülere ve bu kişilere araç kullandıran araç sahiplerine de tescil plakası üzerinden aynı miktarda idari para cezası verilir” denilmektedir.
Bazı Tanımlar
İş makineleri: (Değişik: 17/10/1996 – 4199/1 md.) Yol inşaat makineleri ile benzeri tarım, sanayi, bayındırlık, milli savunma ile çeşitli kuruluşların iş ve hizmetlerinde kullanılan; iş amacına göre üzerine çeşitli ekipmanlar monte edilmiş; karayolunda insan, hayvan, yük taşımasında kullanılamayan motorlu araçlardır.
Motorlu taşıt sürücüsü sertifikası: (Ek: 12/7/2013-6495/13 md.) Teorik ve uygulamalı sınavlarda başarı gösteren sürücü adaylarına verilen belgedir.
Sürücü belgesi: (Ek: 12/7/2013-6495/13 md.) Bu Kanunda belirtilen motorlu araçların sürülmesine yetki veren belgedir.
Operatörlük Belgesini Alınması Gereken İş Makineleri
Kendinden hareketli ve özel risk taşıyan bütün iş makinalarının operatörlerinin o makinaları kullanmayı
bildiklerini gösterir belgeleri olmak zorundadır. Bu genel kural ışığında işyeri bünyesinde bulunan ve
operatörünün işinin çoğunluğunu o makinada geçirdiği kendinden hareketli iş makinaları kullanacak kişilerin operatör belgesi olması gerekmektedir.
Örnek vermek gerekirse bir saç işleme fabrikasında tezgâh operatörü olarak çalışan bir işçinin makineye malzeme yüklemek için arada bir tavan vinci kullanması için metal işinde çalışır bir mesleki eğitim belgesi olması yeterli iken, Tersanede gemiye vinç vasıtası ile konteyner yükleyen çalışanın vinç kullanma operatör belgesi olması gerekmektedir.
Gene bir fabrikada trans palet ile tezgahlar arası malzeme taşıyan çalışana yapacağı işe uygun mesleki eğitim yeterli iken aynı fabrikanın depo bölümünde forklift kullanan çalışana mesleki eğitimin yanında forklift operatör belgesi gerekmektedir.
İşletmeler il mesleki eğitim kurulunun belirlediği konularda eğitim alarak belge düzenletebilmektedirler.
Operatörlük belgesi alınacak iş makinaları:
- Silindir ; Temel malzemenin (toprak, stabilize) ve asfalt karışımı (bitümlü) malzemenin sıkıştırılması işlerini yapan iş makinesidir. Yol, baraj ve inşaat işlerinde kullanılmaktadır.
- Forklift; Yükleri çatalları aracılığıyla kaldırmak ve özellikle bir araca ya da rafa yüklemek, ağırlıkları taşımak, kaldırmak ve istif etmek için kullanılan iş makineleridir.
- Ekskavatör; Palet ve tekerlek seviyesinden üst ve alt seviyelerde kazı yapma, üst tabanları sıyırma, kırma, kanal şeklinde kazı yapma ve yükleme işleri yapan iş makineleridir. Temel atma, kanal açma, kara ve demir yolu inşasında, baraj yapımlarında, taş ve maden ocakları gibi alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
- Vinç – Mobil Vinç; Genel olarak ağırlıkları kaldırmak, yükseğe koymak veya yer değiştirmek için kullanılan iş makinasıdır.
- Finişer; Serici ve ataşmanları kullanarak bağlayıcısız ve hidrolik bağlayıcılı granüller malzemeleri ve asfalt karışımlarını istenilen kalınlık, eğim ve yüzey düzgünlüğünde seren iş makinesidir.
- Greyder; Yol, kanal, hendek açma, şev kesme, yüzey tesviyesi ve malzeme serme gibi işleri yapan iş makinesidir.
- Loder (Yükleyiciler); Temel kazma, taşıma, doldurma, serme ve yükleme işleri yapan iş makinesidir.
- Beko Loder (Kazıcı yükleyici); Traktöre monte edilen, kanal kazma ve yükleme işlerinde kullanılan iş makinesidir.
- Delik Delme ve Sondaj Makinaları; Bir kızağa yada kamyona monteli sondaj ekipmanları ile bir nevi yer yüzüne delik açan iş makinalarıdır.
“G” Sınıfı Sürücü Belgesi İle Operatör Belgesi İlişkisi
Karayolları Trak Kanunu kapsamında “B”, “C”, “D” veya “E” sınıfı sürücü belgelerine sahip kişiler, iş makinası operatörlük belgesine sahip olmaları halinde sahip oldukları iş makinası kullanma belgelerini kendi sürücü belgelerine “G” sınıfı olarak işletebilirler. İş makinasının karayoluna çıkabilmesi için karayoluna çıkarılacak iş makinasının operatörünün sürücü belgesine işletilmiş olması gerekmektedir.
Kullanılan iş makinesi ile karayoluna çıkılmayacak sadece depo, şantiye, fabrika içerisinde kullanacak ise sürücü belgesine işletilmesine gerek yoktur. Bu durumda iş makinası kullanma belgesinin, operatörünün özlük dosyanızda olması yeterlidir.
Sendikalar, Meslek Odaları veya Eğitim Amaçlı Faaliyet Gösteren Dernekler Operatör Belgesi Verebilir Mi?
İşçi, işveren sendikaları, meslek odaları veya eğitim amaçlı faaliyet gösteren dernekler iş makinası kullanılması ile ilgili eğitim verme hakkına sahiptirler. Bu kuruluşlar milli eğitim bakanlığının ilgili birimleri ile protokol yapmaları sonucunda, sınavları milli eğitim bakanlığı tarafından yapılmak suretiyle iş makinası kullanma operatör belgesi verebilirler.
Hali hazırda var olan bir belgenin geçerli olup olmadığının anlaşılması için il veya ilçe milli eğitim müdürlüğünün onayının bulunması gerekmektedir.
Kaynak :