Kaçak akım rölesi, elektrik şebekesinde faz ve nötr arasındaki fark daha önceden belirlenen seviyeye geldiğinde devreyi keserek elektrik kaçaklarına engel olan bir cihazdır. Normal elektrik tesisatının içindeki akımın çeşitli nedenlerle bulunmaması gereken iletken kısımlara geçmesi sonucunda kaçak akım oluşur. Kaçak akım rölesi devamlı olarak fazdaki akımı nötrdeki akımla kıyaslar ve belirlenen değerin üzerinde bir kaçak akım varsa devreyi keserek herhangi bir can ve mal kaybının önüne geçer.
Kaçak akım koruma rölesi nasıl çalışır ?
Bir elektrik devresinde herhangi bir kaçak yok ise giren akımla çıkan akım birbirlerine eşittir. Devrede kaçak olması halinde fazdan giren akımın hepsi nötr üzerinden değil, bir kısmı da kaçak üzerinden olacaktır. Kaçak akım sonucu faz-nötr dengesi bozulacaktır. Kaçak akım koruma rölesi, bu dengesizliği algılayarak devreyi açar ve kaçak sonucu oluşacak istenmeyen sonuçları engeller.
Kaçak akım rölesi basit bir çalışma mantığına sahiptir. Sistemde kaçak akım oluşması durumunda faz ve nötr üzerindeki akımda bir fark oluşur. Bu durum toroidal transformatör üzerinde bir manyetik akı oluşturur ve sargı üzerinde akım indüklenir. Oluşan bu akım kumanda devresinin elektromanyetik bobinini harekete geçirir. Böylece cihazın kapalı konumda bulunan ana kontakları açık konuma geçerek faz ve nötr iletkenleri ile şebekeyi birbirinden ayırır.
Kaçak akım rölesinin iş güvenliği yönünden önemi
İş sağlığı ve güvenliği kanunu ile yürürlükte olan bir çok mevzuat elektrikten kaynaklanan iş kazası ve yangınların engellenmesi için birçok hüküm içerir. Kaçak akım röleleri de elektrikten kaynaklanan iş kazaları ve yangınların engellenmesinde önemli rol oynaması sebebiyle bu hükümlerle dolaylı yoldan ilişkilendirilebilir.
Kaçak akım röleleri iki ana amaca hizmet etmektedir. Bunlar insan hayatını koruma ve kaçak akım kaynaklı olabilecek yangınları engelleme olarak sıralanabilir. Kaçak akımın 30 mA değeri aşması insan sağlığı açısından tehlikeli değeri olarak kabul edilir. Kaçak akım röleleri 30 mA ve üstündeki değerlerde devrenin enerjisini keserek koruma sağlar. Kaçak akım 300 mA değerini aştığında ise ısınmadan kaynaklanan yangın tehlikesi söz konusu
olur.
Kaçak akım röleleri seçilirken insan hayatı için 30 mA, yangın tehlikesi içinde 300 mA’lik anma kaçak akım değerine sahip olanlar tercih edilmelidir.
Kaçak akım rölesi bağlandıktan sonra çalışıp çalışmadığını kontrol etmek amacıyla üzerindeki test butonu kullanılmalıdır. Bunun dışında sisteme ve şaltere zarar verebilecek; çıkışları kısa devre etmek gibi yöntemler kesinlikle kullanılmamalıdır.
Topraklamanın düzgün olmadığı sistemlerde kaçak akım rölesi sağlıklı çalışmayacaktır. Piyasada çokça kullanılan sıfırlama (nötr ve toprak ucun birleştirilmesi) kaçak akımın yükün gövdesinde kalmasına sebep olur. Daha sonra yükün toprağa değen kısmından dolayı röle sürekli devreyi keser.
Kaçak akım koruma röleleri 5 yılda bir periyodik bakım gerektirir. Nemli ve tozlu ortamlarda devre kesicinin kontaklarında yapışma olmaması için mutlaka sigorta kutusu veya pano içerisinde kullanılmalıdır.
Kaçak akım koruma rölesi su ile temas etmemelidir.
Kaçak akım koruma rölesinin sürekli açması durumunda tesisatta bir kısa devre veya aşırı yüklenme söz konusudur. Bu durumda izolasyon ve yük dağılımının kontrolü için mutlaka bir elektrikçiye başvurmak gerekir.
Hangi kaçak akım rölesi kullanılmalıdır ?
Tek fazlı elektrik tesisatlarında 2 kutuplu, üç fazlı elektrik tesisatlarında ise 4 kutuplu kaçak akım rölesi kullanılmalıdır.
Kaçak akım rölelerinin hassasiyeti çoğunlukla 10 mA – 500 mA arasındadır. Hassasiyet, kaçak akım rölesinin ne kadarlık bir elektrik akımı kaçağında devreye gireceğini belirleyen çok önemli bir faktördür. Bu nedenle insan hayatını koruma amacıyla tali panolarda en fazla 30 mA’lik, yangından korunma amacıyla ilse ana panolarda en fazla 300 mA’lık kaçak akım rölesi kullanılmalıdır.
Kaçak akım rölelerinde hassasiyet kadar üzerinden geçebilen akım şiddeti de önemlidir. Örneğin 32 Amperlik sigortanın bulunduğu bir tesisatta kaçak akım rölesi de bu kadar akımın geçebileceği özellikte olmalıdır.
Kaçak akım rölesinin elektromekanik olması önemlidir. Elektronik kaçak akım röleleri belli bir gerilim ile çalışırlar ve gerilim değeri limitlerin altında veya üstünde olduğunda kaçak akım rölesi işlevini yerine getiremez duruma gelebilir. Bu nedenle elektronik kaçak akım rölesi insan hayatını koruma açısından tercih edilmemelidir.
Kaçak akım koruma rölesi nasıl çalışır ?
Bir elektrik devresinde herhangi bir kaçak yok ise giren akımla çıkan akım birbirlerine eşittir. Devrede kaçak olması halinde fazdan giren akımın hepsi nötr üzerinden değil, bir kısmı da kaçak üzerinden olacaktır. Kaçak akım sonucu faz-nötr dengesi bozulacaktır. Kaçak akım koruma rölesi, bu dengesizliği algılayarak devreyi açar ve kaçak sonucu oluşacak istenmeyen sonuçları engeller.
Kaçak akım rölesi basit bir çalışma mantığına sahiptir. Sistemde kaçak akım oluşması durumunda faz ve nötr üzerindeki akımda bir fark oluşur. Bu durum toroidal transformatör üzerinde bir manyetik akı oluşturur ve sargı üzerinde akım indüklenir. Oluşan bu akım kumanda devresinin elektromanyetik bobinini harekete geçirir. Böylece cihazın kapalı konumda bulunan ana kontakları açık konuma geçerek faz ve nötr iletkenleri ile şebekeyi birbirinden ayırır.
Kaçak akım rölesinin iş güvenliği yönünden önemi
İş sağlığı ve güvenliği kanunu ile yürürlükte olan bir çok mevzuat elektrikten kaynaklanan iş kazası ve yangınların engellenmesi için birçok hüküm içerir. Kaçak akım röleleri de elektrikten kaynaklanan iş kazaları ve yangınların engellenmesinde önemli rol oynaması sebebiyle bu hükümlerle dolaylı yoldan ilişkilendirilebilir.
Kaçak akım röleleri iki ana amaca hizmet etmektedir. Bunlar insan hayatını koruma ve kaçak akım kaynaklı olabilecek yangınları engelleme olarak sıralanabilir. Kaçak akımın 30 mA değeri aşması insan sağlığı açısından tehlikeli değeri olarak kabul edilir. Kaçak akım röleleri 30 mA ve üstündeki değerlerde devrenin enerjisini keserek koruma sağlar. Kaçak akım 300 mA değerini aştığında ise ısınmadan kaynaklanan yangın tehlikesi söz konusu
olur.
Kaçak akım röleleri seçilirken insan hayatı için 30 mA, yangın tehlikesi içinde 300 mA’lik anma kaçak akım değerine sahip olanlar tercih edilmelidir.
Kaçak akım rölesi bağlandıktan sonra çalışıp çalışmadığını kontrol etmek amacıyla üzerindeki test butonu kullanılmalıdır. Bunun dışında sisteme ve şaltere zarar verebilecek; çıkışları kısa devre etmek gibi yöntemler kesinlikle kullanılmamalıdır.
Topraklamanın düzgün olmadığı sistemlerde kaçak akım rölesi sağlıklı çalışmayacaktır. Piyasada çokça kullanılan sıfırlama (nötr ve toprak ucun birleştirilmesi) kaçak akımın yükün gövdesinde kalmasına sebep olur. Daha sonra yükün toprağa değen kısmından dolayı röle sürekli devreyi keser.
Kaçak akım koruma röleleri 5 yılda bir periyodik bakım gerektirir. Nemli ve tozlu ortamlarda devre kesicinin kontaklarında yapışma olmaması için mutlaka sigorta kutusu veya pano içerisinde kullanılmalıdır.
Kaçak akım koruma rölesi su ile temas etmemelidir.
Kaçak akım koruma rölesinin sürekli açması durumunda tesisatta bir kısa devre veya aşırı yüklenme söz konusudur. Bu durumda izolasyon ve yük dağılımının kontrolü için mutlaka bir elektrikçiye başvurmak gerekir.
Hangi kaçak akım rölesi kullanılmalıdır ?
Tek fazlı elektrik tesisatlarında 2 kutuplu, üç fazlı elektrik tesisatlarında ise 4 kutuplu kaçak akım rölesi kullanılmalıdır.
Kaçak akım rölelerinin hassasiyeti çoğunlukla 10 mA – 500 mA arasındadır. Hassasiyet, kaçak akım rölesinin ne kadarlık bir elektrik akımı kaçağında devreye gireceğini belirleyen çok önemli bir faktördür. Bu nedenle insan hayatını koruma amacıyla tali panolarda en fazla 30 mA’lik, yangından korunma amacıyla ilse ana panolarda en fazla 300 mA’lık kaçak akım rölesi kullanılmalıdır.
Kaçak akım rölelerinde hassasiyet kadar üzerinden geçebilen akım şiddeti de önemlidir. Örneğin 32 Amperlik sigortanın bulunduğu bir tesisatta kaçak akım rölesi de bu kadar akımın geçebileceği özellikte olmalıdır.
Kaçak akım rölesinin elektromekanik olması önemlidir. Elektronik kaçak akım röleleri belli bir gerilim ile çalışırlar ve gerilim değeri limitlerin altında veya üstünde olduğunda kaçak akım rölesi işlevini yerine getiremez duruma gelebilir. Bu nedenle elektronik kaçak akım rölesi insan hayatını koruma açısından tercih edilmemelidir.