Internet ortamında iş kazaları ile ilgili resim ya da karikatürler arandığında sıkça karşılaşılanlardan biri; “Work Accident – İş kazaları” kolu sarılmış bir işçi ile tasvir edilendir. İş kazası geçiren işçilerin hemen yanında duran bir çift bot ise “Terrorist’s Work Accident – Terörist’in İş Kazası” olarak betimlenmiş.
Yakın geçmişte işyerlerinde sahipsiz gördüğüm bir çift bot veya iş ayakkabısı yukarıdaki karikatürdeki gibi teröriste ait değil , “çalışma ve / veya yürüme yüzeyleri” ile ilgili iş kazası geçiren işçilerden işyerinde kalanlardı. Tıpkı inanç veya gelenekler gereği yaşamını yitiren kişinin ailesi tarafından kapının dışına bırakılan ayakkabısı gibi.
Ayakkabılardan ilki işyeri çatısında biriken ve gün ışığını azaltan (kum vb.) tozları temizleyip, iki büyük boya kutusundan yapılan kova ile taşırken kırılgan bölüme basarak 6-7 m.’den düşen işçinin hastaneye götürülürken “acil servis personelince” çıkartılan ayakkabıları, diğeri üzerinde durduğu platforma yakın yerdeki “bir makinanın kesme ağzında “ ayak parmaklarını kestiren işçiye ait.
Birinci olay , basında; “Hatay - Payas Beldesi’nde (09.01.2009) bulunan bir demir-çelik tesisinin haddehanesinde iş güvenliği müdürü olarak çalışan Mühendis Erdal Yüksel, ‘iş kazası’ sonucu yaşamını yitirdi. İşçilerin çalıştığı iş yerini kontrol etmek üzere çıktığı işletmenin çatısından şeffaf tabanın kırılması sonucu 15 metre yükseklikten düşen Yüksel, .. kurtarılamadı ..” şeklinde çıkan iş kazasına benziyor. Ancak (herhalde) düşülen mesafenin daha az olmasından dolayı kazalı birkaç kırıkla kurtulmuştur [1]
Ah keşke (!) iş güvenliğinin “ Cam, saç ve çimento harçlı levhalardan yapılmış veya eskimiş, yıpranmış ve dayanıklılığı azalmış çatılarda, çatı merdiveni kullanılacak ve buralarda tam güvenlik sağlanmadıkça çalışılmayacaktır (YİİSİG T Madde 15) “kuralına uyabilseydi.
Benzer kazalarla maalesef sıkça karşılaşıyoruz tıpkı , Bursa’da (28.05.2010) bir mobilya fabrikasında çıkan yangına ve alevlere çatıdan müdahale etmek isteyen bir itfaiye eri(nin)havalandırma deliğinden aşağıya düşmesi gibi . Bu kazayı haberleştirenlerden bir olan Selahattin Budakoğlu ( BURSA -DHA) metrelerce yükseklikten yere çakılan itfaiyecinin hayati tehlikesinin sürdürdüğünü belirtmişti (!) [2]
İşyeri zeminleri (döşemeleri) sabit ve el merdivenleri gibi yürüme ve çalışma yüzeyleri, kayma, takılma ve düşme gibi iş kazaları ile ilişkilidir.
2010 yılı SGK iş kazaları ve meslek hastalıkları istatistikleri incelendiğinde; iş kazalarında yaralanmanın vücuttaki yerine bakıldığında 27 360 el, başparmak ve diğer parmak yaralanmaların (%43,5) ile (herzaman olduğu gibi) ilk sırayı aldığı, bunu 10 310 iş kazası ileayak ve ayakparmaklarının (%16,4) ikinci sırada izlediği görülmektedir.
5510 sayılı kanunun 4-1/a maddesi kapsamındaki aktif sigortalıların 2010 yılı içinde SGK’ya bildirilen iş kazasının (62 903), kişilerin düşmesiyle sonuçlanan (toplam 8 992) kazaların 5565’i (%8,8) Kişilerin hemzemin ortamda (aynı seviyede) düşmesi ile sonuçlanmıştır.
Kişilerin yüksek bir yerden (ağaçlar, binalar, yapı iskeleleri, merdivenler, makinalar, araçlar) ve çukur,derin bir yere (hendeklere, kuyulara, kazılara, yerdeki çukurlara) düşmesi sonucu 3 396 (%5,4) iş kazası oluşmuştur [3].
Kayma, takılma ve düşmeleri önleme neden önemlidir ?
Çalışma ve yürüme yüzeylerinden kayma, takılma ve düşmeler yatılı bakımı gerektirebilecek kırıklar, eklem burkulmaları, bel incinmeleri, ezilmeler, berelenmeler, doku yırtılmaları ile sonuçlanabilecek ciddi yaralanmalara neden olabilir. Bu yaralanmalar bir çok (yukarıda belirtilen haber ve istatistikerden da anlaşılacağı üzere) ağrı ve acıya neden olduğu gibi bazen ölümle bile sonuçlanabilir.
Bu kazalar olmayabilir ya da önlenebilir. Herkes iş başında güvenli çalışma uygulamaları ile kayma, takılma ve takılma tehlikelerini azaltmaya yardımcı olabilir.
Etkili çözümler genellikle sade, ucuz ve diğer yaralanmaların önlenmesine de katkıda bulunur.
Çözümler geliştirmek için yapılması gerekenler:
Düşme kazalarının nasıl meydana geldiğini anlamak
Sorun alanlarını belirlemek
Düşme tehlikeleri önlemek veya en aza indirmek
Yaralanmaların derecesini azaltmak.
Tanımlar:
Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında geçmeyen, ancak bazı ülke ve büyük kuruluşların standard veya prosedürlerinde çalışma ve yürüme yüzeyi ile ilgili (gerekli İSG önlemlerini alırken yararlanılabilecek) bazı tanımlar ; [4][5] [6]
Kazaların Sebepleri
Aşağıda yürüme ve çalışma yüzeylerinin kayma, takılma ve düşme kazalarına neden olan durumları belirtilmiştir.
Ayak altındaki yüzeylerin hareketi (ör
aspaslar veya merdivenler)Destek yapıların çökmesi veya kırılması (örneğin, döşeme tahtaları, ayakta çalışılan tezgalarda ayak altı yükseltme/çalışma tahta platformları, merdiven basamaklarının, iskele veya tırmanma / ağ halatlar).
Zemin yüzeyleri – zemindeki delikler veya çöküntü – çukurlar, eğimler, döşeme malzemesinin dağılması/seyrelmesi, çıkmış nesneler, kapatılmamış (yağmur vb.) drenajları veya çukurlar, engeller,bükülmüş döşeme tahtaları veya plakalar, gevşek veya kötü donatılmış ızgara, zemin desteklerinin bel vermesi (çökmesi), kötü drenaj.
Kaygan zemin yüzeyleri – (yüzeyin niteliği, yaşı, cilası, veya bakım eksikliği gibi nedenlerden)
Sabit Merdivenler – dik, düzensiz basamaklar, eksik veya aşınmış basamakların karmakarışık, trabzanın olmaması, zayıf veya düzensiz aydınlatma, pencerelerden parlama, merdiven alanında dikkati bir başka tarafa çekme (örneğin, işaret veya poster), merdivene açıklan kapıların önüne birşeyler konulması
Uzatma kabloları, güç kabloları, hava hortumları, borular veya yere yakın kanallar
(İSİG T m.9) …İşyeri olarak kullanılan binaların döşeme yüzeyine, orada çalışan işçiler için tehlikeli olacak şekilde, makine, tesis, ham, yarı işlenmiş veya tam işlenmiş malzeme bırakılmayacaktır.)
Makina veya ekipmanların çıkıntılı parçaları
Merdivenler / İskeleler(in) – yanlış kullanımı, uygun kurulmamış olması.
Mevsimsel koşullar – kar, buz, yağmur veya yürüme yüzeyleri üzerinde çamur
İşyerlerinde kapalı ve açık alanlarda “yaya yürüş yolu”nun belirlenmemiş olması veya buralarda ayak takılabilecek açıklıkların, kırıkların, seviye farklarının, bozuklukların olması, bunların sistemli bir şekilde kontrol ve bakım – onarımlarının yapılmaması.
Yapılan işe ve işyeri koşullarına (kayma vb.) uygun iş ayakkabısının kullanılmaması, iş güvenliği ayakkabılarının topuğuna basarak kullanılması.
Kontroller
Aşağıda (bazıları) belirtilen önlemler alındığında yürüme ve çalışma yüzeyleri güvenli duruma getirilebilir ve böylece işyerinde kayma ve düşmeden kaynaklanan kazalar ortadan kaldırılabilir veya azaltılabilir.
Kutu:2
Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği (Ek-IB/B/ madde 6.)
Odaların taban, duvar ve tavanları
1. Çalışma yerlerinin tabanları sabit, sağlam ve kaymaz bir şekilde olacak, tehlikeli olabilecek engeller, çukurlar veya eğimler bulunmayacaktır.
2. Odaların taban, duvar ve tavan yüzeyleri hijyen şartlarına uygun olarak kolay temizlenebilir olacak veya gerektiğinde yenilenebilecektir.
3. Odalardaki ve çalışma yerleri ile trafik yollarının yakınında bulunan saydam veya yarı saydam duvarlar ile özellikle bütün camlı bölmeler; güvenli malzemeden yapılmış olacak, açık bir şekilde işaretlenecek, çarpma ve kırılmaya karşı uygun şekilde korunacaktır.
İşyeri / Fabrika- içi
Özellikle dökülme ve saçılmaların olabildiği makina ve ekipmanların etrafında, merdivenler ve rampalarda, yemekhane ve koridorlarda kaymayan yüzeyler oluşturulmalıdır.
Sık sık ıslanan veya ıslak olan alanlarda kaymaz özellikler veren platformlar veya diğer kaymaz zeminler sağlanmalıdır. Damlama olan yerlere , makina ve ekipman altına (çalışma ve yürüme zeminine yayılmayı önleyecek) tavalar konulmalıdır.
Geçitlere, özellikle merdivenlere, uygunaydınlatmasağlanmalıdır.
Yıpranmış veya hasar görmüş – aşınmış merdiven basamakları onarılmalı veya değiştirilmelidir.
Basamakları, rampaları ve diğer yükseklik değişimleri açıkça işaretlenmelidir.
Uygun depolama tesisleri (olanakları) sağlanmalıdır.
Çalışanların / işçilerin uyması gerekenler;
İşçiler üzerlerine iyi oturacak, bir takılma tehlikesine neden olmayacak elbise giymeli,
(Islak, karlı – buzlu, yağlı vb. zeminde kaymaya dirençili) uygun iş (güvenliği) ayakkabısı giymeli, [4].
Herhangibirsıvı dökülmesi hementemizlemeli,
Ağır malzemeyi erişilebilecekleri alanlara depolamalı,
Yükleri – malzemeyi görüşünü engellemeyecek şekilde taşımalı,
(Her zaman) eşek şakasından kaçınmalı,
Kaymayı önleyici tabanlı iş ayakkabısı giymeli,
Gideceği yöne bakmaya zaman ayırmalı ve dikkat etmeli, [11]
122 cm (4 feet) ve daha yüksek zemin veya platformların açık olan her tarafında (zemin veya platforma bitişik) korkuluk / koruyucu bulunmalıdır. İşçilerde mal/malzeme yükleme gibi nedenlerle açtığı/yerinden çıkardı korkuluğu (anılan işlem tamamlanır tamamlanmaz – uygun şekilde) tekrar yerine takmalıdır.
Dış Sahalar
Yükleme Rampaları -sarıuyarı çizgileriile kenarlarıişaretleyin. İşçiler(de) kenarlara dikkat etmeli, oraları gözlemelidir.. Çalışanlar asla aşağıatlamamalıve merdivenlerikullanmalıdır.
Merdivenleri, rampaları (tekerlekli sandalye /araba rampaları da dahil) ve yürüme yolları temiz ve iyi durumda bulundurulmalıdır.
Otoparklar iyi durumda bulundurulmalıdır. Deliklere, beton ayırıcı barlara (çubuklara), bordürlere, atılmış/boşaltılmış kaplara ve diğer takılma tehlikelerine dikkat edilmelidir.
Yürüme ve çalışma yüzeylerine buza karşı kum veya tuz atılmalıdır.
Kutu 3-
İş Sağlığı Güvenliği Tüzüğü (Madde 10 )
- İşyerlerinde taban döşeme ve kaplamaları, sağlam, kuru ve mümkün olduğu kadar düz ve kaymaz bir şekilde olacak ve malzemesi kolayca yıkanıp temizlenmeye elverişli bulunacaktır.
Yapılan işe göre, tabana fazla su veya sulu şeyler dökülen işyerlerinde, çamur yahut bulaşık su birikintileri olmaması için gerekli tedbirler alınacak ve yer sifonları konulacaktır. ….
Teknik nedenlerle döşemelerde çukur, delik, merdiven başları, menholler ve kanallar gibi tehlike gösteren seviye farkı bulunduğu hallerde, gerekli tedbirler alınacaktır.
Ofisler
Halılarda takılmaya neden olabilecek yıpranma ve yırtılma olmadığından emin olun(malı).
Telefon kordonları, enerji ve/veya uzatma kabloları vb. geçiş güzergahında bırakılmamalı ya da takılmaya neden olmayacak uygun bir kanal içine alınmalı(dır).
Mobilyaları bir engel yaratmayacak şekilde düzenlenmeli,
Islak zeminlere kaymayan taban malzemesi konulmalı(dır).
Herkes aşağıdaki önlemleri almalıdır:
Güvenli bir hızla yürüyün. Gittiğiniz yöne bakın, yönünüzü dikkatlice değiştirin. Koşmayın.
İş güvenliği prosedürlerini izleyin, koruyucu donanımlarınızı kullanın (örneğin: uygun iş ayakkabısı)
Loş veya aydınlatılmamış alanlarda el feneri veya seyyar aydınlatma kullanın.
Her zaman uyanık olun.
Kaygan bir yüzey üzerinde, mümkün olan en KISA adımları atın.
Islak ve kaygan alanlardan geçerken, ayak parmakları dışarı bakacak şekilde ve kısa adımlar atın. Bir penguen gibi yürüyün! [8]
İşyeri Yönetim
İş Sağlığı ve güvenliği mevzuatında “çalışma ve yürüme yüzeyleri ile ilgili (yasal ) yükümlülükler yerine getirilmelidir.
Dökülmeleri derhaltemizleme, atık bertarafı, parça ve ekipmandepolama, merdiven ve iskelegüvenliği , kayma ve düşmetehlikeleriniraporlamave düzeltme için prosedürleroluşturulmalı veuygulanması sağlamalı,
Kaygan alanlara uyarı işaretlerinin konulması(nı),
Kaza raporlarının periyodik olarak gözden geçirilmesi [ nerede ve nasıl kayma ve düşme(ler) oldu, koşullar / katkıda bulunan nedenler belirlendi mi (adreslendi mi) ?]
Yüksek yerlere düzenli olarak ulaşmak için kalıcı olanaklar sağlamalı(dır). [7]
Kutu -4
İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik (Ek-I madde 9)
İşyeri tabanı, duvarları, tavanı ve çatısı
1. İşyerlerinde, taban döşeme ve kaplamaları sağlam, kuru ve mümkün olduğu kadar düz ve kaymaz bir şekilde olacak, tehlikeli eğimler, çukurlar ve engeller bulunmayacaktır.
İşyerinde yapılan işin niteliği ve çalışanların yaptıkları iş dikkate alınarak işyeri uygun şekilde bölümlere ayrılacaktır.
2. İşyerlerinde, taban döşeme ve kaplamaları, duvarlar ve tavan, uygun hijyen şartlarını sağlayacak şekilde temizlemeye elverişli malzemeden yapılmış olacaktır.
3. İşyeri binaları, avlular, geçitler, yollar veya benzeri yerlerde bulunan saydam veya yarı saydam duvarlar ile özellikle camlı bölmeler; güvenli malzemeden yapılmış olacak, açık bir şekilde işaretlenecek veya çarpma ve kırılmaya karşı uygun şekilde korunacaktır.
4. Yeterli sağlamlıkta olmayan çatılara çıkılmasına ve buralarda çalışılmasına, güvenli çalışmayı sağlayacak ekipman olmadan izin verilmeyecektir.
Derinliği 183 cm (6 feet) veya daha fazla olan kazılar (harfiyatlar) üzerine konan geçitlere, düşmeleri önlemek için, koruyucu yapılmalıdır[5] .
Asansör boşlukları ve diğer benzer açıklıklar düşme tehlikesine karşı korunmalıdır
Tel halat korkuluklar, görünürlüğü arttırmak için, her 180 cm’de şerit (bayrak) bağlanmalıdır. [5] [9,10]
Tavan veya döşemelerdeki boşluk ve deliklere korkuluk yapılmalı veya bu deliklerin üstleri geçici bir süre için uygun şekilde kapatılmalıdır (YİİSİGT Madde 11).
Boru korkulukların trabzan veya dikmeleri, en az 1 1/4 parmak ve ara korkuluklar ise, en az (1) parmak borudan yapılmış olacaktır (İSİG T m.14)
Kutu-5
Kutu -6
Sonuç ve öneriler
Çalışma ortamında en basit ve kolay önlem alınacak saha “yürüme ve çalışma yüzeyleridir”. Ancak ülkemizde çoğu işyerinde bu önlemlerin alınmadığı görülmektedir.
Kişilerin aynı seviyede düşmesi iş kazalarının %8,8’ini oluşturmaktadır.
5510 Sayılı Kanunun 4-1/a maddesi kapsamındaki aktif sigortalıların (iş kazası ve meslek hastalığı sonucu) sürekli iş görmezlik ve ölüm sayısı’na bakıldığında; (iş kazası ve meslek hastalığı sonucu öldürülen işçi sayısında) 2009 ‘da bir önceki yıla göre %35, 2010’da ise 2009’ yılına göre%24,2’lik bir artış olmuştur. Sürekli iş görmez’likle sonuçlanan iş kazaların ve meslek hastalıklarında da durum aynıdır.
Yukarıdaki vahim gidişe göre, iş kazası ve meslek hastalıklarının sayısının azalmış olması sevindirici (!) , ancak; işyerlerinin olabildiğince resmi kurumlara bildirme yükümlülüğünü (yeterince)yerine getirmediğinin de bir belirtisi olarak algılanmaktadır.
Bu nedenle;
Genelde, tüm iş kazalarının ve meslek hastalıklarının sayısının azaltılması için ülkemizde (sürekli belirtildiği gibi) devlet, işveren, işçilere ve toplumun diğer gruplarına (medya, meslek örgütleri, sivil toplum örgütleri vb.) önemli sorumluluk ve yükümlülükler düşmektedir.
Devlet, (yeterli sayı ve nitelikte iş müfettişlerince) çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını (etkin bir şekilde) izle(r/meli), denetle(r/meli) ve teftiş ed(er/meli)ki[İK.m.91] işverenler iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının yükümlülüklerini (sistemli bir şekilde) yerine getirsin.
İşyeri yönetimi kayma, takılma ve düşme risklerini değerlendirmeli ,Kontrolleri belirlerken veya mevcut kontroller üzerinde değişiklik yapmayı planlarken aşağıdaki hiyerarşiye uygun olarak risklerin azaltılması düşünülmelidir:
a) Ortadan kaldırma,
b) Yerine koyma,
c) Mühendislik kontrolleri,
d) İşaretler/uyarılar ve/veya diğer idari kontroller,
e) Kişisel koruyucu donanım. [12]
İşyeri yönetimi ve işyeri çalışanları (bir örneğini aşağıda sunduğumuz) bir (kontrol listesi) yöntemle; çalışma ve yürüme yüzeylerini (düzenli) kontrol etmeli ve aksaklıkları gidermelidir.
Kontrol Listesi
Çalışma ve yürüme yüzeylerini denetimi (tetkiki) için basit bir kontrol listesi örneği [7]hazırlanabilir. Bu aynı zamanda vardiya öncesi bir control listesi olarak kullanılabilir. İşyerleri kendi ihtiyaçlarına gore bu listeyi değiştirebilir.
Çalışma ve yürüme yüzeylerini denetimi için bir kontrol listesiDenetim tarihi:
Eğer düşürürsen, onu hemen topla
Eğer dökersen, onu hemen temizle,
Eğer çıkartmışsan, onu bir kenara koy,
Nereye gidiyorsan oraya bak
Ve nereye bakıyorsan oraya git. [8]
Kaynakça
- [SGK 2010 yılı İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları İstatistikleri Tablo:1.3.8/1 (62903)]
- -
- TSE, Türk Standardı, TS 18001 Nisan 2008, s.7
-İş Sağlığı Güvenliği Tüzüğü (İSİG T)
-İş Kanunun (İK)